Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο παππούς μου είχε άνοια. Θυμαμαι εκείνες τις μέρες που η μνήμη του τον είχε εγκαταλείψει. Δεν θυμόταν σημαντικά πράγματα. Όπως ότι έχει παιδιά. Η μνήμη του είχε σταματήσει κάπου σε ένα σημείο στο παρελθόν, είχε κολλήσει σαν βελόνα πάνω στο δίσκο του πικαπ και έπαιζε ξανά και ξανά τα ίδια.
Θυμόταν τον εαυτό του ως νέο, τότε που έπρεπε να επιλέξει ποια σχολή θα ακολουθήσει. Και βίωνε τη στιγμή εκείνη, όπως τότε στα 18 του. Με τα ίδια άγχη και τις ίδιες αγωνίες. Εγώ, τον άκουγα με υπομονή, χωρίς να μπορώ να τον βοηθήσω, χωρίς να μπορώ να εισβάλλω στη μνήμη του. Άλλωστε εγώ την περίοδο εκείνη δεν υπήρχα, αλλά και στην περίοδο τη μετέπειτα δεν υπήρχα για αυτόν. Ήμουν απλώς ένας καλός ακροατής και όχι η εγγονή του.
Μα πως μπορεί, αναρωτιόμουν, ένας άνθρωπος να ξεχάσει παιδιά και εγγόνια;
Στο “Χρονοκαταφύγιο”, ο Gospodinov, προσεγγίζει το θέμα της απώλειας της μνήμης με ενσυναίσθηση. Μιλάει για το παρελθόν, εκεί που προσφεύγουν όσοι έχουν χάσει τη μνήμη τους.
“Να είσαι ανελέητος με το παρελθόν σου. Επειδή και το παρελθόν είναι ανελέητο. Είναι σαν μολυσμένο όργανο, ένα είδος σκωληκοειδούς απόφυσης, που με τον καιρό γυρίζει σε φλεγμονή, σε πονάει. Αν μπορείς να κάνεις χωρίς αυτό, κόψ’το και καν’την αν όχι μάζεψε τα κουρέλια.”
“Οι νοσούντες από Αλτσχάιμερ δεν ξεχνόυν απλώς αυτό που ύπηρξε, αλλά είναι απολύτως ανίκανοι να κάνουν σχέδια ακόμα για το άμεσο μέλλον. Στην πραγματικότητα το πρώτο που χάνεις με την απώλεια της μνήμης σου είναι η ίδια η ιδέα περί μέλλοντος”.
Άνθρωποι χωρίς παρελθόν, αλλά και χώρις μέλλον, οι αμνήμονες. Άνθρωποι που όπως αναφέρει ο Gospodinov, δεν “ανήκουν σε κανένα κόσμο ή για την ακρίβεια, δεν ανήκουν στον τωρινό κόσμο”.
Ο συγγραφέας πάει και λίγο παρακάτω το θέμα της μνήμης. Η μνήμη δεν μας αφορά μόνο ως ανθρώπινες οντότητες, ως μονάδες, αλλά και ως σύνολο, ως έθνος.
Αν είχαμε λοιπόν την επιλογή ως έθνος να ξεχωρίσουμε μια περίοδο, μια δεκαετία από το παρελθόν και να την αναβιώσουμε ποια θα επιλέγαμε; θα επιλέγαμε άραγε τα ευτυχισμένα χρόνια, απαρνούμενοι με σθένος τα δύσκολα; “Όλα τα ευτυχισμένα κράτη μοιάζουν μεταξύ τους, κάθε δυστυχισμένο κράτος είναι δυστυχισμένο με τον τρόπο του” γράφει ο συγγραφέας παραφράζοντας την Άννα Καρένινα.
Και η διαπίστωση αυτή, ισχύει, καθώς οι δυσκολίες μας κάνουν να ξεχωρίζουμε ως έθνη, αυτές μας διαφοροποιούν στον χάρτη του κόσμου.
Ο συγγραφέας επιστρέφει στο παρελθόν των Ευρωπαϊκών κρατων, μιλώντας για τα λάθη τους, για τους πολέμους, για τα δύσκολα χρόνια. “Πως να αποχωριστείς τη δυστυχία, όταν μερικοί λαοί έχουν μόνο αυτό τον πλούτο, όταν η μόνη τους πηγή ενέργειας είναι το πετρέλαιο της μελαγχολίας”.
Το “Χρονοκαταφύγιο” είναι ενας τόπος προστασίας, ένα ασφαλές μέρος, ένας χώρος που προσφεύγουμε τόσο ατομικά, όσο και συλλογικά για να προστατευθούμε από το μέλλον.
“Λενε πως το παρελθόν είναι μια άγνωστη χώρα. Βλακείες. Το παρελθόν είναι για εμένα πατρίδα. Ξένη χώρα είναι το μέλλον, γεμάτο, ξένα πρόσωπα, δεν πρόκειται να πατήσω πόδι εκεί”.
Το τρίτο βιβλίο του Gospodinov, είναι ένα βιβλίο που μιλάει για το παρελθόν, για την μνήμη, για την απουσία της μνήμης, για τα έθνη, για τα λάθη που έχουν κάνει αυτά, με έντονα φιλοσοφική διάθεση, με λεπτές νότες ειρωνίας αλλά και το χαρακτηριστικό χιούμορ του συγγραφέα.
Είναι ένα βιβλίο που θα σας συγκινήσει και συνάμα θα σας προβληματίσει. Σίγουρα όμως είναι ένα βιβλίο που θα το προσθέσετε στη λίστα μ’ αυτά που ξεχωρίζετε και στα οποία ανατρέχετε συχνά για να δείτε ξανά τα αποσπάσματα που έχετε σημειώσει.
κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος